Ο Βασίλειος Μελάς, γόνος μιας από τις παλαιότερες οικογένειες της Ηπείρου, γεννήθηκε το 1819 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν το τρίτο παιδί της οικογένειας του εμπόρου - και μέλους της Φιλικής Εταιρείας - Γεωργίου Μελά και της Ελένης, το γένος Βασιλείου. Το ζεύγος απέκτησε έξι παιδιά: τον Λέοντα, τον Κωνσταντίνο, τον Βασίλειο, τη Σμαράγδα, την Ευφοσύνη και τον Μιχαήλ.

Όπως σημειώνει ο ανηψιός του Δημήτριος Βικέλας, ο Βασίλειος «καίτοι νεώτατος ότε προσελήφθη ως υπάλληλος του Ευστρατίου Ράλλη εις την Σύραν, είλκυσε την ευμένειαν του προϊσταμένου του, του πρώτου διδασκάλου του εις το εμπόριον. Ότε ο πατήρ του μετέβη εις Ταγανρόκ, ως διευθυντής των Μαύρων, ο Βασίλειος τον συνώδευσε, μετά δε την εγκατάσταση του πατρός εις Κωνσταντινούπολη τον διεδέχθη. Κατόπιν μετέβη εις Λονδίνον». Η εμπορική συνείδηση του Βασιλείου διαμορφώνεται αφενός στη Σύρο από τον Ευστράτιο Ράλλη κατά τη δεκαετία του 1830 και αφετέρου στο Ταϊγάνιο της Ρωσίας στην υπηρεσία των Μαύρων στη δεκαετία του 1840.

Περί το 1849 ο Βασίλειος εγκαθίσταται στο Λονδίνο όπου μετά το 1854 αυτονομείται από τους Μαύρους, στην επιχείρηση των οποίων εργαζόταν ως διευθυντής. Ο Βασίλειος εξελίσσεται σε δυναμικό έμπορο του παροικιακού ελληνισμού ιδρύοντας την εταιρεία των αδελφών Μελά, με πρακτορεία στο Γαλάτσι της Ρουμανίας και στη Μασσαλία. Στην εταιρεία δραστηριοποιούνται οι αδελφοί Μιχαήλ και Κωνσταντίνος και ο ανηψιός τους Δημήτριος Βικέλας. Ο πρεσβύτερος αδελφός Λέων, μετά την αποχώρησή του από την Ελλάδα λόγω των διαφωνιών του με τον Όθωνα, μετέχει στην εταιρεία. Η εταιρεία εμπορεύεται σιτηρά, μετάξι και βαμβάκι.

Ο Ανδρέας Συγγρός, ο οποίος συνάντησε τον Βασίλειο στο Λονδίνο το 1870, σχολιάζει στα απομνημονεύματά του: «Είπον ότι αι εργασίαι του [Βασιλείου Μελά] εν Λονδίνω περιεστρέφοντο εις το εμπόριον, δεν εστερείτο όμως επιχειρηματικού πνεύματος και εγκυκλοπαιδικής μορφώσεως. Ήτο ο καλλίτερος παράγων πάντων των προαναφερθέντων ομογενών. Ήτο και προς τοις άλλοις και διαλεκτικότατος, κατώρθου δε εις τας σοβαρωτέρας συζητήσεις να παρεμβάλη δόσιν αστειότητος λίαν ευχαρίστου διά τον μετ' αυτού συνδιαλεγόμενον».

Στις αρχές της δεκαετίας του 1860, ο Βασίλειος πρωτοεμφανίζεται στην ελληνική οικονομική σκηνή με επένδυση στα θειωρυχεία της Μήλου. Το 1878, δύο χρόνια μετά τη διάλυση του οίκου Μελά στο Λονδίνο, επιστρέφει στην Ελλάδα. Ένας από τους σκοπούς του είναι να επενδύσει τα κεφάλαιά του. Στρέφεται σε τολμηρές και πρωτοπόρες για την εποχή επενδύσεις αγοράζοντας μετοχές στα μεταλλεία Λαυρίου, στους σιδηροδρόμους, σε τράπεζες και στο Αεριόφως Αθηνών. Η επενδυτική του δραστηριότητα επεκτείνεται και στην αγορά ακινήτων στην περιοχή μεταξύ Καπνικαρέας και Αγίας Ειρήνης.

Η φιλοπατρία όμως οδήγησε τον Βασίλειο Μελά στην απόφαση να διαθέσει το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του στην αγορά οικοπέδου και στην ανέγερση κτιρίου, του Μεγάρου Μελά, που η εκμετάλλευσή του θα εξασφάλιζε, σύμφωνα με τη διαθήκη του, τους πόρους για την οικοδόμηση και τη συντήρηση νηπιαγωγείων. Ο διαθέτης παραγγέλλει: «Την μεγάλην οικίαν μου, την επί της πλατείας Λουδοβίκου κειμένην, την αποτελούσαν τετράγωνον, συνορευομένην γύρωθεν υπό των οδών Αιόλου, Σοφοκλέους, Αχαρνών και της πλατείας Λουδοβίκου, κληροδοτώ μετά την αποβίωσιν της συζύγου μου, ήτις εν όσω ζη θέλει έχει την επικαρπίαν των προσόδων αυτής, εις τον Δημήτριον Βικέλαν, τον Βίκτωρα Μελάν και τον πρεσβύτερον υιόν του αδελφού μου Μιχαήλ Μελά, και παραγγέλλω αυτούς, όπως εκ των ετησίων αυτής προσόδων, μετά την αφαίρεσιν εκάστοτε των απαιτουμένων εξόδων της συντηρήσεως της οικίας ταύτης, ολόκληρον το υπόλοιπον δαπανώσι προς ίδρυσιν και συντήρησιν νηπιαγωγείων όπου δήποτε ήθελον εγκρίνει, εκτός μόνον της πόλεως των Αθηνών, ήτις ευμοιρεί εκπαιδευτικών καταστημάτων [...] απαγορεύω δε την φαλκιδίασιν του κληροδοτήματος τούτου δι' οιονδήποτε λόγον».

Η διαθήκη του Βασιλείου Μελά, όμως, δεν αποτελεί μόνο δείγμα φιλοπατρίας. Μας δίνει ανάγλυφο τον τρόπο της σκέψης του. Σε μια εποχή που το νηπιαγωγείο ήταν σχεδόν έννοια άγνωστη, σκέπτεται ότι πρέπει, με κάθε τρόπο, να ενισχυθεί η προσχολική αγωγή. Και δεν αρκείται στην εντολή αυτή. Ορίζει ότι τα νηπιαγωγεία θα ιδρύονται όπου αποφασίζουν οι υπεύθυνοι του κληροδοτήματος, εκτός μόνον, όπως είδαμε, της πόλης των Αθηνών. Διορατικότητα μοναδική: να ενισχυθεί η περιφέρεια, όχι η πρωτεύουσα για την οποία όλες οι κυβερνήσεις φροντίζουν.

Ο Βασίλειος Μελάς πέθανε σε ηλικία 66 ετών το 1884 στο Παρίσι, όπου είχε μεταφερθεί για να αντιμετωπίσει μια χρόνια αρρώστια. Η σύζυγος του Τερψιχόρη, το γένος Γεραλοπούλου, πέθανε τρία χρόνια αργότερα. Το ζεύγος δεν είχε αποκτήσει παιδιά. Ο τάφος τους είναι στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας.